Zakład aktywności zawodowej (zwany dalej ZAZ) jest rozwiązaniem prawnym wprowadzonym ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (zwaną dalej ustawą o rehabilitacji). ZAZ nie jest samodzielną formą prawną – jest organizacyjnie i finansowo wydzieloną jednostką, która uzyskuje status zakładu aktywności zawodowej.
O utworzenie ZAZ ubiegać się mogą jednostki i organizacje wymienione w ustawie, których statutowym zadaniem jest rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych. Status ZAZ jest instrumentem prawnym dostępnym wyłącznie dla instytucji oraz organizacji pracujących z osobami niepełnosprawnymi, w szczególności zatrudniającymi osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, a po wejściu w życie ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej – także niektóre osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (u których stwierdzono autyzm, chorobę psychiczną lub upośledzenie umysłowe) ZAZ zaprojektowany został jako element trzystopniowego systemu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, w którym osoby niepełnosprawne, które przeszły przez warsztaty terapii zajęciowej (zwane dalej WTZ) i są w stanie pracować, mogą podjąć zatrudnienie w ZAZ i tym samym uzyskać niezbędne umiejętności i doświadczenie przed wejściem na otwarty rynek pracy. W ZAZ mogą znaleźć zatrudnienie również osoby z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności które nie uczestniczyły w zajęciach WTZ, w szczególności te, które zostały skierowane do pracy przez powiatowe urzędy pracy.
• ZAZ na mocy USTAWAY z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych art. 29 jest wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostką.
• Również na mocy tej ustawy co najmniej 70% ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce stanowią osoby niepełnosprawne, zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności, zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną, Stan zatrudnienia osób niepełnosprawnych z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności o których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. b, nie może być wyższy niż 35% ogółu zatrudnionych.
• Koszty utworzenia zakładów aktywności zawodowej są współfinansowane ze środków PFRON, organizatora i innych źródeł natomiast działalność zakładów aktywności zawodowej są współfinansowane ze środków PFRON oraz CARITAS Diecezji Siedleckiej
ZAZ tworzy się w celu zatrudniania osób niepełnosprawnych z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności i określonych w ustawie grup osób z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a także przygotowania ich do życia w otwartym środowisku oraz pomocy w realizacji pełnego, niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia na miarę ich indywidualnych możliwości.
Status ZAZ nadany jest wyodrębnionej finansowo i organizacyjnie jednostce funkcjonującej w ramach powiatu, gminy czy organizacji pozarządowej. ZAZ nie ma osobowości prawnej, co oznacza, że nie może samodzielnie nabywać praw i zaciągać zobowiązań.
Zakładowy fundusz aktywności
Zgodnie z art. 31 pkt 4 ustawy o rehabilitacji zawodowej ZAZ musi przekazać środki uzyskane z tytułu ulg i zwolnień oraz, co najważniejsze, wpływy z dochodu związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej na zakładowy fundusz aktywności. Przepisy nakładają na ZAZ obowiązek prowadzenia ewidencji środków funduszu aktywności oraz oddzielnego rachunku bankowego. Zgodnie z par. 15 rozporządzenia w sprawie zakładów aktywizacji zawodowej środki zakładowego funduszu aktywności przeznaczone są na następujące rodzaje wydatków:
• usprawnienie i dodatkowe oprzyrządowanie stanowisk pracy, wspomagające samodzielne funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w zakładzie pracy,
• poprawę warunków pracy osób niepełnosprawnych zakup sprzętu i wyposażenia pomagającego osobie niepełnosprawnej w samodzielnym życiu i uczestnictwie w życiu społecznym w lokalnym środowisku,
• pomoc w przygotowaniu osób niepełnosprawnych do pracy poza zakładem i wyrównaniu ich szans w nowym miejscu pracy,
• dokształcanie, przekwalifikowanie i szkolenie osób niepełnosprawnych,
• pomoc w przygotowaniu, budowie, remoncie i wyposażeniu indywidualnych i zbiorowych form mieszkalnictwa chronionego dla osób niepełnosprawnych, które nie znajdują oparcia we własnej rodzinie lub podejmują świadome decyzje dotyczące samodzielnego życia,
• rekreację i uczestnictwo osób niepełnosprawnych w życiu kulturalnym,
• pomoc w zaspokajaniu innych potrzeb socjalnych i związanych z rehabilitacją społeczną zatrudnionych osób niepełnosprawnych.
Par. 16 rozporządzania dodaje, że środki funduszu aktywności przeznaczone na poprawę warunków pracy nie mogą przekraczać 30% rocznych wpływów tego funduszu.
Powyższe rodzaje wydatków dotyczą pracowników niepełnosprawnych z orzeczonym znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności.
ZAZ jako przedsiębiorstwo
Przepisy dotyczące ZAZ dopuszczają prowadzenie działalności gospodarczej, ale jednocześnie znacznie ograniczają możliwość podejmowania przez ZAZ działań o charakterze rynkowym. W szczególności obowiązek przekazywania zysku na zakładowy fundusz aktywności oraz bardzo restrykcyjnie sformułowany katalog dozwolonych wydatków z tego funduszu ograniczają możliwości inwestycji w ZAZ. Dochodu ZAZ nie można np. inwestować w nieruchomości. Wypracowanego zysku nie można przeznaczyć także na budowę nowych budynków czy zakup terenu, nie można z niego sfinansować również stworzenia własnej bazy usługowo-rehabilitacyjnej dla pracowników ZAZ. Oznacza to, że jeśli ZAZ zamierza rozwijać działalność i tworzyć nowe miejsca pracy lub jeśli chce stworzyć własną bazę rehabilitacyjną, potrzebną ziemię i nieruchomości musi zakupić ze środków innych niż zysk z działalności ZAZ. Należy podkreślić, że każda inwestycja usprawniająca działalność gospodarczą ZAZ służy nie generowaniu zysku, tak jak w zwykłym przedsiębiorstwie, ale jest również nieodłącznie związana z podniesieniem jakości oraz zakresu pomocy i wsparcia oferowanego uczestnikom ZAZ. ZAZ jest zatem typowym przedsiębiorstwem społecznym – jego cele społeczne polegające na tworzeniu miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych oraz zapewnieniu pracownikom – uczestnikom ZAZ szans na integrację społeczną i zawodową, osiągane są dzięki działalności ekonomicznej. W tym sensie działalność gospodarczą ZAZ należy traktować jako instrument służący wyłącznie do osiągania celów społecznych.
Zatrudnienie osób niepełnosprawnych i kadry obsługowo-rehabilitacyjnej
Zarówno osoby niepełnosprawne jak i kadra obsługi może być zatrudniona po wcześniejszym wyrażeniu zgody MCPS i PFRON na zwiększenie zatrudnienia i aneksowaniu zawartej umowy na dofinansowanie działalności ZAZ- wiąże to się z rygorem wskaźnika zatrudnienia oraz finansowaniem przesz PFRON działalności ZAZ.
70% ogółu osób zatrudnionych w ZAZ muszą stanowić os. niepełnosprawne tylko 35 % z nich mogą stanowić os. z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności- kontroli tego stanu podlegają wszystkie ZAZ-y 2 razy do roku- przekroczenie wskaźników zatrudnienia wiąże się z automatyczną utratą statutu ZAZ.
Koszty zatrudnienia osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym i umiarkowanym finansuje PFRON w ramach umowy z organizacją prowadzącą ZAZ. Natomiast ZAZ korzystna również z ogólnego systemu obsługi dofinansowania PFRON (system SOD).
Obniżenie wpłat na PFRON
Kupując produkty i usługi w
Zakładzie Aktywności Zawodowej w Woli Dalszej możesz zmniejszyć wpłatę na PFRON. Każdy pracodawca zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i nie osiągający wskaźnika 6 % zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest zobowiązany do dokonywania miesięcznych wpłat na PFRON – zgodnie z art. 21 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. 2011, Nr 127, poz. 721 ze zm.).
Wpłata stanowi wysokość kwoty będącej iloczynem 40,65 % przeciętnego wynagrodzenia i liczby pracowników odpowiadającej różnicy między zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 6 % a rzeczywistym zatrudnieniem osób niepełnosprawnych.
Wpłaty te stanowią znaczne obciążenie finansowe dla pracodawcy. Niemniej jednak istnieje możliwość ich obniżenia. Wpłaty na PFRON ulegają obniżeniu z tytułu zakupu produkcji lub usługi, z wyłączeniem handlu, odpowiednio wytworzonej lub świadczonej przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągającego wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych zaliczonych do:
1. znacznego stopnia niepełnosprawności lub,
2. umiarkowanego stopnia niepełnosprawności w odniesieniu do których orzeczono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenie rozwojowe lub epilepsję oraz niewidomych w wysokości co najmniej 30% – art. 22 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych.
Zatem, jeżeli pracodawca zobowiązany do wpłat na PFRON korzysta z usługi lub kupuje towar, np. w zakładzie aktywności zawodowej, może z tego tytułu skorzystać z obniżenia wpłat na Fundusz.
Warunkiem obniżenia wpłaty jest:
1) udokumentowanie zakupu fakturą;
2) uregulowanie należności za zakup produkcji lub usługi w terminie określonym na fakturze;
3) udokumentowanie przez nabywcę kwoty obniżenia informacją o kwocie obniżenia wystawioną przez sprzedającego.
Sprzedający wystawia informację o kwocie obniżenia niezwłocznie po terminowym uregulowaniu należności, jednak nie później niż do ostatniego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym przypadał termin płatności za zakup.
W przypadku, gdy kwota obniżenia przewyższa wartość zrealizowanej produkcji lub usługi, obniżenie wpłaty przysługuje tylko do wysokości kwoty określonej na fakturze (pomimo tego, że wyliczona kwota obniżenia może przewyższać kwotę wynikającą z faktury). Jednocześnie kwota obniżenia nie może przekroczyć 50 % należnej wpłaty na Fundusz, do której obowiązany jest nabywca produkcji lub usługi w danym miesiącu. W przypadku, gdy wyliczona kwota obniżenia przekracza 50 % należnej wpłaty, to nabywca produkcji lub usługi może zaliczyć pozostałą część kwoty obniżenia na poczet wpłat na Fundusz w kolejnych miesiącach. Z tym że, przysługująca, a niewykorzystana kwota obniżenia może być uwzględniana we wpłatach na Fundusz przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy, licząc od dnia uzyskania informacji o kwocie obniżenia.
Korzyści zatem są obopólne zarówno dla zamawiającego, jak i dla wykonawcy przy realizacji ważnych społecznie celów związanych z integracją zawodową i społeczną osób wykluczonych.
Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych
Działalność podmiotów ekonomii społecznej, w tym zakładów aktywności zawodowej, nastawiona jest na realizację celów społecznych. Aby je osiągać, prowadzona działalność rynkowa nie może przynosić strat. Podmioty ekonomii społecznej realizują to poprzez dostarczanie produktów lub usług konkurencyjnych pod względem jakości i ceny, oraz satysfakcjonujących dla klientów. Często działają w ważnych społecznie niszach, które nie są wystarczająco opłacalne dla sektora biznesowego.Dlatego tak ważne jest wspieranie podmiotów ekonomii społecznej. Jedną z możliwości jest stosowanie w zamówieniach publicznych tzw. klauzul społecznych. Klauzule społeczne to dozwolone w prawie polskim i europejskim kryteria, które obok ceny czy jakości, mogą zostać zastosowane przez zamawiającego. Stosowanie ich nie narusza zasad uczciwej konkurencji oraz równego traktowania wykonawców.Klauzule społeczne, rozumiane jako instrument polityki społecznej mający na celu wpieranie przedsiębiorstw zatrudniających osoby ze szczególnymi problemami integracyjnymi, stanowią wyjątek od zasad obowiązujących w zamówieniach publicznych. Klauzule społeczne zostały implementowane do polskiego systemu prawnego celem urzeczywistnienia stosowania prawa wspólnotowego.
Nowelizacja ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych, która miała miejsce w 2009 r., wprowadziła w art. 22 ust. 2 możliwość ograniczenia kręgu potencjalnych wykonawców do tych, u których ponad 50 % zatrudnionych pracowników stanowią osoby niepełnosprawne, w rozumieniu przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych lub właściwych przepisów państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Jedynym warunkiem zastosowania takiego ograniczenia jest zawarcie odpowiedniej adnotacji w ogłoszeniu o zamówieniu.
Powyższa klauzula odnosi się do warunków udziału w postępowaniu, które winny być spełnione przez wykonawców, ubiegających się o udzielenie zamówienia.
Polski ustawodawca dał jeszcze inną możliwość stosowania klauzul społecznych – w zakresie opisu przedmiotu zamówienia. Zgodnie z art. 29 ust. 4 ustawy Prawo zamówień publicznych, zamawiający może określić w opisie przedmiotu zamówienia wymagania związane z realizacją zamówienia, dotyczące:
1. zatrudnienia osób:
a) bezrobotnych lub młodocianych w celu przygotowania zawodowego, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;
b) niepełnosprawnych, o których mowa w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych;
c) innych, niż określone powyżej, o których mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym
2. utworzenia funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudniania i instytucjach rynku pracy, w którym wpłaty pracowników stanowić będą, co najmniej czterokrotność najniższej wpłaty, określonej w tych przepisach;
3. zwiększenia wpłat pracodawców na rzecz funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Możliwość przewidziana przez art. 29 ust. 4 Prawa zamówień publicznych stanowi przejaw realizacji polityki wspierania zatrudnienia osób bezrobotnych lub młodocianych, osób niepełnosprawnych oraz podnoszenia kwalifikacji pracowników. Należy podkreślić, że wymagania w zakresie zatrudnienia wyżej określonej kategorii osób nie dotyczą ich zatrudnienia u danego wykonawcy w ogóle, ale ich zatrudnienia i udziału w realizacji danego zamówienia publicznego. Zatrudnienie osób niepełnosprawnych czy bezrobotnych, którzy nie będą brali udziału w realizacji przedmiotu zamówienia, nie stanowi spełnienia warunku określonego przez zamawiającego na mocy art. 29 ust. 4 Prawa zamówień publicznych.
Z art. 36 ust. 2 pkt 9 Prawa zamówień publicznych wynika wprost, że wymagania dotyczące np. zatrudnienia osób niepełnosprawnych, określone przez zamawiającego w opisie przedmiotu zamówienia wymagają doprecyzowania w specyfikacji istotnych warunków zamówienia, w szczególności w zakresie:
• liczby osób niepełnosprawnych, bezrobotnych lub innych, o których mowa w ustawie o zatrudnieniu socjalnym,
• okres wymaganego zatrudnienia, z zastrzeżeniem, że okres zatrudnienia nie może być dłuższy, niż okres realizacji zamówienia,
• sposobu dokumentowania zatrudnienia tych osób lub utworzenia albo zwiększenia funduszu szkoleniowego,
• uprawnienia zamawiającego w zakresie kontroli spełnienia przez wykonawcę wymagań, o których mowa w art. 29 ust. 4,
• sankcji z tytułu niespełnienia tych wymagań;
Określenie przez zamawiającego liczby osób niepełnosprawnych i okresu wymaganego ich zatrudnienia powinno uwzględniać charakter danego zamówienia (rodzaj zamówienia, stopień skomplikowania czynności wchodzących w zakres zamówienia, wielkość świadczeń, okres obowiązywania umowy, itd.). Warto podkreślić, że katalog powyższy nie jest katalogiem zamkniętym, a zatem zamawiający może określić kwestie dodatkowe np., aby zatrudnienie dotyczyło osób skierowanych przez powiatowy urząd pracy.
Klauzule społeczne funkcjonują w polskim systemie zamówień publicznych niewiele ponad trzy lata, dlatego też trudno oceniać ich efektywność. Niewątpliwie stanowią one krok w rozwoju przedsiębiorczości społecznej (około 17 % produktu krajowego brutto Unii Europejskiej pochodzi z zamówień publicznych).
